تک سلولی ها و پر سلولی های ابتدایی مثل اسفنج و کیسه تنان دستگاه گردش خون ندارند.چون ساختار بدنی آن ها طوری است که تک تک سلول های آن ها با محیط بیرون در ارتباط هستند و می توانند مستقیم از بیرون اکسیژن و غذا گرفته و مواد زائد خود را پس می دهند.اما همه ی مهره داران و بسیاری از بی مهره ها مثل حشرات،کرم خاکی و ... دستگاه گردش خون دارند.

 

گردش خون را می توان از جهات مختلف دسته بندی کرد:

 

انواع دستگاه گردش خون در جانوران:

1_باز:       مویرگ ندارند  مثل:حشرات

2_بسته:     مویرگ دارند  مثل:کرم خاکی

 

انواع دستگاه گردش خون در مهره داران:

1_ساده:   اگر خون توسط یک رگ از قلب خارج شود مثل ماهی

2_مضاعف:اگر خون توسط دو رگ از قلب خارج شود مثل همه به جز ماهی

 

از نظر خون داخل قلب:

1_ناقص:خون روشن و تیره با هم داخل قلب مخلوط می شوند.

2_کامل:خون روشن و تیره با هم داخل قلب مخلوط نمی شوند.

 

 

 

گردش خون انسان به دو بخش بزرگ و کوچک تقسیم می شود.

گردش کوچک خون:سیاهرگ ها خون را از نقاط مختلف به دهلیز راست قلب می آورند.با انقباض دهلیز راست،خون از دهلیز راست از طریق دریچه ی سه لتی وارد بطن راست می شود. بعد با انقباض بطن راست خون از بطن راست از طریق سرخرگ به ریه ها می رود تا در آن جا کربن دی اکسید خون با اکسیژن هوا جایگزین شود. در نتیجه خونی که از ریه ها می آید،دارای اکسیژن زیادی است و کربن دی اکسید بسیار کمی دارد.این خون از طریق سیاهرگ های ریه وارد دهلیز چپ قلب می شود.این گردش خون از بطن راست قلب به ریه ها و برگشت خون از ریه ها به دهلیز چپ قلب "گردش کوچک خون" نام دارد.

 

گردش بزرگ خون:خون اکسیژن دار که وارد دهلیز چپ شده،بعد از انقباض دهلیز چپ از طریق دریچه ی دولختی وارد بطن چپ می شود. با انقباض بطن چپ خون وارد سرخرگ بزرگ بدن (آئورت) می شود. از طریق سرخرگ آئورت خون اکسیژن دار به تمام قسمت های مختلف بدن می رود تا مواد غذایی و اکسیژن را به آن ها برساند و مواد زائد و کربن دی اکسید را از آن ها بگیرد. خون بعد از گرفتن مواد زائد بدن وارد سیاهرگ ها می شود و از طریق سیاهرگ ها به دهلیز راست قلب می آید. این گردش خون از بطن چپ قلب و از طریق سرخرگ آئورت به تمام قسمت های بدن و برگشت آن به دهلیز راست قلب  "گردش بزرگ خون" نام دارد.

 

 

 

دستگاه گردش خون شامل قلب و رگ هاست. قلب مانند یک پمپ،خون را داخل رگ ها به جریان می اندازد.

 

قلب

اندامی است توخالی و از جنس ماهیچه ی قلبی که در وسط سینه و کمی متمایل به سمت چپ قرار گرفته است و مسئول ایجاد نیروی مناسب برای حرکت خون به سراسر بدن می باشد.

قلب به وسیله ی یک دیواره به دو نیمه ی راست و چپ تقسیم شده.هر کدام از این نیمه ها هم توسط یک دیواره ی دریچه دار به دو حفره ی فوقانی و تحتانی تقسیم شده. دو حفره ی فوقانی قلب را دهلیز و حفره های تحتانی قلب را بطن می نامند. دهلیز راست و بطن راست توسط دریچه ی سه لتی با هم در ارتباطند و دهلیز چپ با بطن چپ توسط دریچه ی دو لختی یا میترال با هم مرتبطند.

 

دریچه های قلب:

سه لختی: بین دهلیز راست و بطن راست قرار گرفته و هنگام انقباض بطن ها این دریچه بسته شده و از برگشت خون به دهلیز راست جلو گیری می کند.

دولختی:بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد.هنگام انقباض بطن ها بسته شده و از ورود خون به دهلیز چپ جلوگیری می کند.

 

ماهیچه ی قلب بسیار قوی است

همه ی ما می دانیم که نیروی جاذبه ی زمین بسیار زیاد است. اما در بعضی موارد نمی تواند بر بعضی چیز ها غلبه کند.مثلا اگر نیروی جاذبه می توانست به نیروی ما غلبه کند،وقتی که ما  می ایستادیم،خون در پاهایمان جمع می شد و پاهایمان به صورت یک بادکنک متورم در می آمد. پستانداران از جمله انسان ها قلبی قوی دارند که باعث گردش خون در برابر کشش نیروی جاذبه می شود.وقتی که خون به طرف بالا حرکت می کند تا از طریق سیاهرگ ها به قلب برگردد،جریان خون آهسته می شود. اما انقباض ماهیچه ها به حرکت آن در این مسیر کمک می کند.وقتی که ما قدم می زنیم یا می دویم،ماهیچه های پای ما،سیاهرگ ها را تحت فشار قرار می دهند و این نیرو خون را به طرف بالا به سوی قلب می راند. سیاهرگ های ما همچنین دریچه هایی دارند که اجازه می دهند خون تنها در یک مسیر به جریان درآید و از جریان برگشتی خون به طرف پاها جلو گیری می کنند.

 

بیماری واریس

با وجود اعمال حفاظتی که کمک می کند از انباشته شدن خون در پاهای ما جلوگیری شود،گاهی نیروی جاذبه پیروزمی شود. اگر به اندازه ی کافی ورزش نکنیم و یا مدت طولانی بایستیم،ممکن است گردش خون ما کند شود و خون در سیاهرگ های پاهای ما تجمع کند. این موضوع برای افرادی که ایستاده کار می کنند،مشکل می شود.این بیماری "واریس"نام دارد. در این بیماری سیاهرگ های زیر پوست به طور مشخصی متورم می شوند.

 

 

رگ ها

رگ ها عبارتند از:

سرخرگ:رگ هایی که خون را از قلب خارج می کنند، "شریان" یا "سرخرگ"نام دارند.دیواره ی سرخرگ ها کلفت و ماهیچه ای است.

سیاهرگ:رگ هایی که خون را به قلب می آورند، "ورید" یا "سیاهرگ" نام دارند.دیواره ی سیاهرگ ها نازک است.

مویرگ:وقتی سرخرگ وارد اندامی می شود، مانند ریشه ی گیاه شاخه شاخه می شود و در آخر به رگ های بسیار باریکی که دیواره ی آن ها بسیار نازک است، تبدیل می شود. به این رگ های کوچک "مویرگ"می گویند. مویرگ ها خون را بین سلول ها توزیع می کنند. یعنی غذا و اکسیژن را به سلول ها می دهند و کربن دی اکسید را از آن ها می گیرند.

 

رگ ها در همه ی قسمت های بدن وجود دارند و خون در آن ها جریان دارد. اگر رگ ها وجود نداشته باشند یا اگر خون درون آن ها نباشد، سلول ها چون قادر به تغذیه نیستند، بعد از مدت کوتاهی می میرند.

رگ ها می توانند گشاد یا تنگ شوند. به عنوان مثال عضلات هنگام کار به مواد غذایی بیشتری نیاز دارند پس رگ ها گشاد می شوند تا خون بیشتری را به عضلات برسانند.

 

آئورت:خون غنی از اکسیژن، بطن چپ را از طریق آئورت ترک می کند. آئورت بزرگ ترین رگ خونی ماست. به قطر تقریبی 5/2 سانتی متر.چندین سرخرگ بزرگ از آئورت منشعب می شود و خون را به سمت بالای بدن می برد. سپس آئورت از پشت قلب به طرف پایین انحنا می یابد و سرخرگ های زیادی از آن انشعاب می یابند که خون اندام های حفره ی شکم و پایین بدن را تامین می کنند.

 

بزرگ سیاهرگ زیرین و زبرین:خون کم اکسیژن اندام های فوقانی و سر به هم متصل شده و یک سیاهرگ بزرگ به نام بزرگ سیاهرگ زبرین را به وجود می آورد.سیاهرگ بزرگ دیگری به نام بزرگ سیاهرگ زیرین خون کم اکسیژن اندام های تحتانی را حمل می کند. هردو بزرگ سیاهرگ، خون را وارد دهلیز راست می کنند.

 

سرخرگ ها و سیاهرگ ها به وسیله ی جهت جریان خونی که در آن ها منتقل می شود، مشخص می شوند نه به وسیله ی کیفیت خونی که دارند. اگر چه بیشتر سرخرگ ها، خون پر اکسیژن و اغلب سیاهرگ ها خونی که اکسیژن خود را از دست داده است، دارند. موارد استثنای مهمی نیز وجود دارند. به طور مثال، ما دو سرخرگ به نام سرخرگ های ششی داریم که خون کم اکسیژن را از قلب به شش های ما منتقل می کنند و همچنین دارای چهار سیاهرگ ششی هستیم که خون پر اکسیژن را از شش ها به قلب باز می گردانند.

 

خون

خون، 7 الی 8 درصد وزن بدن را  تشکیل می دهد. دستگاه گردش خون در یک انسان بالغ و متوسط ، 4 تا 6 لیتر خون دارد. خون دارای سلول های مختلف است که در مایعی به نام پلاسما معلق هستند که سلول های خون %45 از حجم آن را تشکیل می دهند. پلاسما که بیش از نیمی از حجم خون را تشکیل می دهد،در حدود %90 آب دارد. %10 باقی مانده از نمک های محلول، پروتئین ها و سایر موادی که به وسیله ی خون منتقل می شوند، تشکیل شده است.

 

گلبول قرمز

گلبول های قرمز خون که اریتروسیت ها نام دارند،از نظر تعداد بیشترین سلول های خونی هستند که در حدود 25 تریلیون از این سلول ها در جریان خون یک فرد متوسط وجود دارد.

گلبول های قرمز فاقد هسته و میتوکندری هستند که یک ویژگی غیر عادی برای سلول های زنده است. ساختار یک گلبول قرمز آن را برای عمل اصلی این سلول که انتقال اکسیژن است،مناسب می کند.گلبول های قرمز خون نسبت به گلبول های سفید کوچک ترند و اندازه ی کوچک آن ها نیز به آن ها سطح کلی وسیع تری  برای مبادله ی گاز ها می دهد.

سلول های قرمز خون در مغز استخوان تشکیل می شوند.تولید آن ها به وسیله ی یک مکانیسم خود تنظیمی منفی کنترل می شود که به مقدار اکسیژنی که از طریق خون به بافت ها می رسد،حساس است.اگر بافت ها به مقدار کافی اکسیژن دریافت نکنند،کلیه ها هورمونی به نام "اریتروپوتیین" ترشح می کنند که مغز استخوان را تحریک می کند تا گلبول سازی کند.از طرف دیگر،اگر بافت ها اکسیژنی بیشتر از میزان مصرف خود دریافت کنند،کلیه ها ترشح این هورمون را متوقف می کنند.

به طور متوسط،گلبول های قرمز بین 3 تا 4 ماه در خون گردش می کنند و سپس این گلبول های قرمز فرسوده در کبد تجزیه می شوند.

 

 

گلبول سفید

5 نوع گلبول سفید (لوکوسیت) وجود دارد.انواع مختلف این گلبول ها به وسیله ی ویژگی های رنگ پذیری و شکل هسته ای آن ها گروه بندی می شوند.

1_بازوفیل ها:

سلول های کروی،هسته با دو لب نامشخص و 10 تا 12 میکرومتر قطر دارند. با ترشح مواد شیمیایی به مقابل با میکروب ها کمک می کنند.این ماده ی شیمیایی که هیستامین نام دارد،رگ های خونی را گشاد می کند واجازه می دهد گلبول های سفید دیگر از مویرگ ها خارج شده و وارد بافت های اطراف شوند.

2 و 3_نوتروفیل ها و مونوسیت ها:

عمومی ترین گلبول های سفید هستند که به آن ها فاگوسیت می گویند.آن ها باکتری های بیگانه را که از طریق زخم ها وارد بدن می شوند را می خورند.خون تعداد زیادی از نوتروفیل ها و مونوسیت ها را به محل آسیب دیده می رساند. جایی که سلول ها با عفونت های باکتریایی مبارزه کرده و از طریق برداشتن تکه های سلولی مرده به التیام بافت کمک می کنند.

4_ائوزوفیل ها:

سلول های کروی،هسته ها اغلب 2 لب دارند.10 تا 12 میکرومتر قطر دارند و مواد شیمیایی که باعث کاهش التهاب می شود،ترشح می کنند و به کرم های انگلی حمله می کنند.

5_لنفوسیت ها:

سلول اصلی در سیستم ایمنی هستند و مدافع بدن در برابر مهاجمان اختصاصی اند. برخی لنفوسیت ها آنتی بادی ها را تولید می کنند. با ویروس ها و سلول های سرطانی مبارزه می کنند و 6 تا 8 میکرومتر قطر دارند.

 

"لخته"

همه ی ما گاهی اوقات بریدگی ها و خراش هایی داریم.ولی هرگز تا حد مرگ خونریزی نمی کنیم. زیرا خون ما مواد منعقد کننده ای دارد که جدار رگ های آسیب دیده را مسدود می کند. پلاکت ها و پروتئین فیبرینوژن،منعقد کننده های خون هستند که همیشه در خون ما وجود دارند.هنگامی که رگ خونی آسیب می بیند،آن ها فعال شده و یک لخته ایجاد می کنند.

وقتی که دیواره ی رگ ها آسیب می بیند و بافت پیوندی دیواره ی رگ در معرض خون قرار می گیرد،مراحل لخته آغاز می شود. پلاکت ها بلافاصله پاسخ می دهند. آن ها به بافت پیوندی که در معرض خون قرار گرفته اند، می چسبند و موادی آزاد می کنند که پلاکت های مجاورهم را به یکدیگر می چسباند. این توده ی به هم چسبیده ی پلاکتی، درپوش موقتی را در قسمت آسیب دیده ی رگ خونی ایجاد می کند. به این عمل لخته می گویند.

 

صدا های قلب

صدای اول قلب:مربوط به بسته شدن دریچه های دو لتی و سه لتی می شود که با شروع انقباض بطن با گوشی پزشکی قابل شنیدن است.این صدا گنگ،کشیده و قوی می باشد و شبیه حرف "لوپ" می باشد.

صدای دوم قلب:دریچه ی سینی شکل در مدخل ورودی سرخرگ ها وجود دارد و از برگشت خون در پایان انقباض بطن ها از سرخرگ به بطن،جلوگیری می کند.صدای دوم قلب مربوط به بسته شدن همین دریچه می باشد.این صدا کوتاه و واضح است و شبیه حرف "داپ" می باشد.

 

 

قلب ما چگونه می زند؟

در دوره ی جنینی،تک تک سلول های قلبی ما خود به خود می زنند ولی بعد از تولد،مناطقی در قلب می توانند تولید زنش کنند و جریان الکتریکی ایجاد شده را به تمامی سلول های قلب هدایت کنند.به این مناطق بافت گرهی می گویند.

نقش اعصاب در زنش قلب چیست؟

اعصاب خود کاری در بدن ما وجود دارند به نام سمپاتیک و پاراسمپاتیک که وظیفه ی آن ها تنظیم ضربان قلب است.مثلا هنگام دویدن،که قلب باید تند بزند،سمپاتیک فعال می شود و در هنگام استراحت که قلب باید آرام بزند،پاراسمپاتیک فعال می شود.

 

مراحل ضربان قلب:

1_انقباض دهلیز ها که 1/0 ثانیه طول می کشد.

2_انقباض بطن ها که 3/0 ثانیه طول می کشد.

3_استراحت عمومی که 4/0 ثانیه طول می کشد.

دوره ی قلبی

قلب مرکز دستگاه گردش خون است. در یک چرخه ی فعالیت،قلب با خون سیاهرگ های بزرگ به طور غیر فعال پر می شود و سپس به طور فعال منقبض می شود و خون را در سراسر بدن حرکت می دهد. استراحت و انقباض قلب که به طور متناوب انجام می شود، "دوره ی قلبی"را می سازد.

وقتی تمام قلب در حالت استراحت باشد،در مرحله ای است که "دیاستول" نامیده می شود. در این مرحله خون به داخل هر چهار حفره ی قلب جریان می یابد. خون از بزرگ سیاهرگ ها وارد دهلیز راست و از سیاهرگ های ششی وارد دهلیز چپ می شود. همچنین در طی دیاستول، دریچه های بین دهلیز و بطن باز هستند و اجازه ی حرکت خون از دهلیز ها به بطن ها را می دهند.

مرحله ی اصلی دیگر دوره ی قلبی، "سیستول" نام دارد. سیستول با یک انقباض بسیار زودگذر دهلیز که به طور کامل بطن ها را با خون پر میکند،شروع می شود. آن تنها زمانی در دوره ی قلبی است که دهلیز ها منقبض هستند. سرانجام بطن ها منقبض می شوند. نیروی انقباض بطن ها،دریچه های دهلیزی_بطنی را بسته و دریچه های سینی شکل موجود در ابتدای سرخرگ ششی و آئورت را باز می کند. در نتیجه ی باز شدن دریچه های سینی شکل،خون کم اکسیژن از طریق سرخرگ ششی به شش ها و خون غنی از اکسیژن از طریق آئورت به بقیه ی قسمت های بدن پمپ می شود. خون همچنین در مرحله ی دوم سیستول،به درون دهلیز ها جریان می یابد.

 

حجم خونی که در هر دقیقه بطن چپ به داخل آئورت پمپ می کند، "برون ده قلبی"نام دارد. این حجم برابر است با مقدار خونی که توسط بطن چپ در هر بار انقباض و هنگام ضربان قلب پمپ می کند.

تعداد ضربان قلب و برون ده قلبی به عوامل متعددی از جمله سطح فعالیت هر فرد بستگی دارد. با مصرف مواد محرک مثل کافئین،تعداد ضربان قلب و برون ده قلبی افزایش می یابد.

 

گره ی پیشاهنگ

آنچه را که ما ضربان قلب می نامیم،حاصل انقباض ماهیچه های قلبی موجود در دیواره ی دهلیز ها و بطن هاست. یک ناحیه ی خاص از ماهیچه ی قلبی که گره ی پیشاهنگ نامیده می شود،با تنظیم سرعت انقباض قلب، فعالیت قلب را کنترل می کند. گره ی پیشاهنگ در دیواره ی دهلیز راست واقع است. در گره ی پیشاهنگ، پیام الکتریکی همانند آنچه در نورون ها دیده می شود، ایجاد می گردد. این پیام به سرعت در سراسر هر دو دهلیز منتشر شده و باعث انقباض همزمان آن ها می شود. این پیام همچنین به گره ی دهلیزی_بطنی که در دیواره ی بین دهلیز راست و بطن راست واقع شده،می رسد. در این گره پیام دچار تاخیری در حدود 1/0 ثانیه شده و سپس ارسال می شود. این تاخیر باعث می شود دهلیز ها به خوبی منقبض شده و خون خود را قبل از انقباض بطن ها وارد آن ها نمایند.

پیام توسط رشته های ماهیچه ای تخصصی ابتدا در دیواره ی بین دو بطن پایین آمده و سپس به سمت بالا در دیواره ی دو بطن منتشر می شود که باعث انقباض بطن ها می شود. با انقباض بطن چپ،خون وارد آئورت شده وبا انقباض بطن راست،خون وارد سرخرگ ششی می شود.

 

 

فشار خون

فشار خون نیرویی است که خون بر روی دیواره ی رگ های ما وارد می کند. فشار خون که توسط ضربان قلب ایجاد می شود،نیروی اصلی حرکت دهنده ی خون از قلب به تمام سرخرگ ها و سرخرگ های کوچک تا بستر مویرگی است. وقتی که بطن منقبض می شود،خون با فشار به داخل سرخرگ ها رانده می شود و این عمل سریع تر از آن است که بتواند به داخل سرخرگ های کوچک جریان یابد. این پدیده دیواره ی سرخرگ ها را گشاد می کند. شما می توانید این اثر از فشار خون را وقتی که ضربان قلب خود را به وسیله ی گرفتن نبضتان اندازه گیری می کنید،احساس کنید.

نبض، گشاد شدن منظم سرخرگ هاست و به وسیله ی نیروی فشار خون به داخل سرخرگ ها ایجاد می شود که ناشی از نیروی انقباضی بطن ها در طی سیستول است. چیزی که شما واقعا حس می کنید،یک بر آمدگی با هر ضربان است. در بین دو ضربان قلب،سرخرگ ها به حالت قبل بر می گردند. زیرا فشار خون در هنگام استراحت قلب کم می شود.

 

بیماری های قلبی

بیماری های قلبی،امروزه عامل عمده ی مرگ و میر در ایالات متحده هستند. یکی از این بیماری ها،حمله ی قلبی است.حمله ی قلبی  (Heart attack)مرگ سلول های ماهیچه ی قلب است و در نتیجه قلب توانایی لازم برای رساندن خون کافی به سایر اندام ها را ندارد. سلول های ماهیچه ی قلب توسط رگ های خونی که سرخرگ های کرونر نامیده می شوند،تغذیه و اکسیژن رسانی شده اند. این عروق بلا فاصله بعد از خروج آئورت از قلب،از آن جدا شده و روی قلب پخش می شوند. اگر این سرخرگ ها بسته شوند،سلول های ماهیچه ی قلبی بر اثر کمبود اکسیژن خواهند مرد.

چه چیزی موجب انسداد سرخرگ های کرونر می شود؟گاهی اوقات به علت باریک شدن تدریجی مجرای داخل این رگ ها در اثر افزایش تدریجی لیپید های سطح داخل آن هاست که به آن آترواسکلروز می گویند. وقتی فردی هر چند وقت یک بار دردی در ناحیه ی قفسه ی سینه احساس کند،یک بیماری که به عنوان آنژین صدری شناخته شده است،را مبتلا می باشد. آنژین وقتی اتفاق می افتد که بر اثر استرس جسمی یا روحی،کار قلب زیاد است. این بیماری نشان می دهد که قسمتی از قلب به اندازه ی کافی اکسیژن دریافت نمی کند و ممکن است در آینده حمله ی قلبی رخ دهد. بسیاری از حملات قلبی بدون نشانه رخ می دهند. یک لخته ی خون ممکن است به طور کامل یک سرخرگ کرونر را ببندد یا سخت شدن دیواره ی رگ ها ممکن است به یک سطح بحرانی برسد که باعث آسیب شدیدی به قلب می شود. ناگهان شخص احساس یک فشار شدید و دردناک در وسط قفسه ی سینه می کند. درد ممکن است به طرف شانه،بازو،گردن و یا آرواره انتشار یابد. علائم دیگر عبارتند از:عرق کردن،حالت تهوع،تنگی نفس و سرگیجه یا غش کردن.

 

نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام

نوار قلب شامل 3 موج است:

1_موجP: کمی قبل از انقباض دهلیز ها ثبت می شود.

2_موجQRS: کمی قبل از انقباض بطن ها ثبت می شود.

3_موجT: کمی قبل از پایان انقباض بطن ها ثبت می شود.

اشکالات نوار قلبی :

1_هرگاه نوار قلبی دارای دو موجP باشد،نشان دهنده ی این است که دوبار دهلیز ها منقبض می شوند و یک بار هم بطن ها. در نتیجه زمان ضربان قلب از 1/0 ثانیه بیشتر شده و قلب ما در یک دقیقه کم تر از 75 بار می زند.

2_هر گاه موج QRSکوتاه تر از حد معمول باشد،نشانه ی این است که خون رسانی به دیواره ی قلب دچار مشکل شده و ممکن است سکته ی قلبی رخ دهد.

هرگاه موجQRSبلند تر از حد معمول شود، احتمالا فرد دچار فشار خون مزمن و یا خرابی دریچه های قلب شده است.

برگرفته از : www.nafisehramezani.blogfa.com

نظرات شما عزیزان: